Bewust kiezen voor inheemse bloemenmengsels

Via zoekmachines op internet zijn veel verschillende bloemenmengsels te koop. Een afbeelding zorgt al voor een eerste grove selectie. Een van de andere selectiecriteria die steeds duidelijker naar voren komt is inheems. De keuze wordt daarna soms bewust, maar meestal op gevoel gemaakt. In deze blog leggen we daarom een aantal begrippen uit die vaak worden gebruikt bij inheemse bloemenmengsels. Met deze achtergrondinformatie kan de keuze voor dit type bloemenmengsels bewuster worden gemaakt. 

Promotie

De afgelopen decennia hebben verschillende (ecologische) groepen het gebruik van inheemse soorten sterk gepromoot. Er is ook een groeiende publieke belangstelling voor duurzaamheid en biodiversiteit. Deze combinatie heeft geleid tot meer vraag naar inheemse bloemenmengsels door gemeenten en particulieren.

Maar de natuur verandert. Onder anderen door klimaatverandering en uitbreiding. Er zijn tegenwoordig ook ecologen die er voor pleiten om dit te aanvaarden en hier praktisch mee om te gaan (Davis, M.A. et al. (2011): Don’t judge species on their origins – Nature 474 (7350): 153 DOI: 10.1038/474153a).

Wat is inheemse soort en wat is uitheemse soort

Voor Nederland is een soort inheems als de soort hier van nature voorkomt. Hierbij wordt vaak gerekend vanuit de situatie zoals deze 7000 jaar geleden in Nederland was. Als een soort van nature niet voorkomt in Nederland, maar uit bijvoorbeeld Griekenland komt, dan spreken we van een uitheemse soort. 

Ingeburgerde soorten

Een uitheemse soort kan echter ook verwilderen of inburgeren. In dat geval wordt er gesproken van een ingeburgerde soort. Deze soort heeft zich in Nederland gevestigd en weet zichzelf al enkele generaties in onze natuur te handhaven. Let op dat er ecologen zijn die deze “ingeburgerde” uitheemse soorten als inheems beschouwen. Hier ontstaat dus een grijs gebied.

Verspreidingsgebied

Het verspreidingsgebied van een inheemse of uitheemse soort is ook een belangrijk punt. Een voor Nederland inheemse soort zoals duizendblad kan een natuurlijk verspreidingsgebied hebben dat ook buiten onze grenzen ligt. Het kan dus zo zijn dat een soort inheems is in meerdere landen. In de praktijk kan hierdoor verwarring ontstaan. Leveranciers van inheemse zaden gaan vaak uit van de groene sectoren (zie onderstaande afbeelding) voor wat betreft inheems, waarbij er een sterke voorkeur is voor sector A.  

Autochtone soorten

Wanneer een soort in meerdere landen inheems is, wordt voor het maken van onderscheid het begrip autochtoon gebruikt. Autochtoon wil zeggen dat de populatie van nature in een bepaald gebied voorkomt. In het hiervoor genoemde voorbeeld van het duizendblad, zijn populaties uit Zeeland en uit Drenthe niet autochtoon en andersom ook niet. Autochtoon materiaal voor een specifieke regio kan dus alleen afkomstig zijn van moederplanten uit dezelfde regio. 

Genetische variatie

Inheemse soorten en de autochtone populaties daarvan hebben zich door natuurlijke selectie in de loop van de tijd aangepast aan het gebied waar ze voorkomen. Een soort kan in het ene gebied bijvoorbeeld een andere bloeitijd of groeiwijze hebben als in het andere gebied.  Bij soorten met een groot natuurlijk verspreidingsgebied kan dus op een natuurlijke manier een grote genetische variatie ontstaan. Deze variatie draagt bij aan de overlevingskansen van de soort.

In veel landen is de genetica van de autochtone populaties in de loop van de geschiedenis, onder anderen door verstedelijking en de inrichting van wegen, verrijkt met de genetica van andere, niet autochtone populaties. Er werd vaak meer gekeken naar wat beschikbaar was en goedkoop dan naar de herkomst. Dit is tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend. Er zijn ecologen die er voor pleiten om alleen autochtoon materiaal te gebruiken. De reden hierachter is de aanpassingen van de autochtone populaties zoveel mogelijk in stand te houden. Er zijn echter ook ecologen die er voor pleiten om juist wel materiaal uit andere gebieden te gebruiken om de genetische variatie te vergroten. 

Voordelen van uitheemse soorten

Uitheemse soorten zijn eigenlijk niet meer weg te denken uit onze steden en tuinen. Voorbeelden zijn bijvoorbeeld de tulp en de narcis. Er worden ook uitheemse soorten  gekweekt voor een mooiere kleur, langere bloeitijd of voor een betere gezondheid. Een praktisch voorbeeld hiervan is de iep. De iepziekte heeft in Nederland de iepenpopulaties aardig uitgedund. Door de autochtone iep te kruisen met soorten uit andere werelddelen zijn er zogenaamde cultivars ontstaan die veel ongevoeliger zijn voor deze ziekte.

Voordelen van inheemse soorten

Een deel van onze (zeldzame) inheemse fauna heeft zich aangepast aan de inheemse planten en andersom. Hierdoor is een bepaalde afhankelijkheid ontstaan. Het moerasviooltje is bijvoorbeeld waardplant voor de vlindersoort Zilveren maan. Er zijn ook bijensoorten die voor hun voedselvoorziening afhankelijk zijn van een paar specifieke soorten planten. 

Wat wordt het?

Nu er een groot aantal begrippen zijn uitgelegd blijft de vraag: “Kies ik voor een inheems of een uitheems mengsel?”. 

Bij het kiezen van een bloemenmengsel zou de inheems of uitheems vraag niet voorop moeten staan. Het is belangrijker om te kijken wat het doel van de beplanting is en wat de lokale omstandigheden zijn. Op basis hiervan kunnen een aantal soorten worden uitgekozen die een hoge kans van slagen hebben. Bij het toepassen van inheemse bloemenmengsels in een stedelijke omgeving kan ook de vraag worden gesteld of het zinvol is. De “natuurlijke” omstandigheden in stedelijk gebied zijn vaak verre van optimaal waardoor de soort zich vaak niet goed kan handhaven en voortplanten. Het lijkt er in veel situaties dan ook op dat het toepassen van dit inheemse materiaal meer een politieke insteek heeft als een praktische. In natuurgebieden zal het toepassen van inheemse soorten natuurlijk vanzelfsprekender zijn. In sommige gevallen zal de voorkeur zelfs uitgaan naar autochtone soorten als het mogelijk is.

Tot slot

De discussie over het toepassen van inheemse of uitheemse soorten is er vaak ook een over hoe strikt de “regels” worden toegepast. Is bijvoorbeeld het uitgangspunt voor inheems de situatie als deze 7000 jaar geleden in Nederland was, of hanteren we de situatie van 3000 jaar geleden?Hoewel er duidelijk meningsverschillen kunnen zijn kan de actualiteit ook dwingen tot een verandering. Er wordt steeds meer rekening gehouden met de verwachte veranderingen in het klimaat. Hierdoor kan het dus voorkomen dat planten uit het zuiden van Europa hier worden aangeplant omdat ze beter over de warmte kunnen. Onze autochtone soorten kunnen daarentegen worden gebruikt in bijvoorbeeld Scandinavische landen.  Zo zal er altijd een grote invloed van mensen blijven. 

Op zoek naar bloemenmengsels? BUMA handel heeft nu zowel gewone als inheemse bloemenmengsels in de webshop. Kijk voor zaaitips ook naar onze geïllustreerde handleiding voor veldbloemen.

Bronnen https://biodivers.nl/actueel/ en https://edepot.wur.nl/179511

Geschreven door Hielke Ouderkerken